نمای آجری یا نمای سنگی

نمای آجری یا نمای سنگی

با یک گردش کوتاه در سطح شهر و مشاهداتی نه‌ چندان عمیق از نمای ساختمان‌های مختلف، می‌توانیم متوجه شویم که اغلب بناها دارای نمای آجری یا سنگی هستند. از این‌رو در این مقاله به مقایسه‌ی کمی عمیق تر این دو مصالح از جوانب مختلف و بررسی مزایا و معایب هرکدام پرداخته ایم.

آجر قدیمی‌ترین مصالح دست‌ساخت انسان است و اجداد ما در ایران یکی از اولین تمدن‌هایی بوده‌اند که به فناوری تولید آجر دست یافته‌اند، از طرفی سنگ نیز از ابتدای تاریخ تمدن وساخت سرپناه نقشی انکار ناپذیر در ساختمان ایفا کرده است. با این وجود بخش قابل توجهی از جغرافیای ایران به گونه‌ای است که امکان دسترسی آسان به سنگ وجود ندارد، فاصله تا کوه‌ها زیاد است و حمل نقل آن در دوره‌ی پیشا مدرن مستلزم صرف هزینه و زمان بسیار بوده است.

از این رو نیاکان ما در قرون گذشته ناچار بوده‌اند از آنچه در دسترسشان بوده است در معماری و ساخت سرپناه استفاده کنند. این موضوع در معماری ایرانی آن قدر مهم است که پژوهشگران تاریخ معماری ایران یکی از اصلی ترین خصوصیات معماری ایرانی را «ایدری» بودن مصالح مورد استفاده می‌دانند؛ به این معنی که معمار ایرانی از آنچه که در دسترسش بود برای ساخت و ساز استفاده می‌کرده است. خاک تقریبا در همه جای زمین یافت می‌شود. به همین خاطر خشت و آجر اصلی ترین مصالح ساختمانی در تاریخ معماری ایران است. در طول قرون متمادی و تا پیش از دوران مدرن، نگاه معمار ایرانی بیشتر به درون ساختمان معطوف بوده است. نمای بیرونی بناها بخصوص بناهایی که در مقیاس خرد و با کاربری مسکونی ساخته می‌شده‌اند؛ غالبا ساده، بدون جزییات و از جنس اندود کاهگل بوده است. از اواخر دوره‌ی قاجار ساختمان سازی در ایران متحول شد. ظهور مصالح جدید و همچنین سبک‌ها و طرح‌های نو، نگاه درونگرای معمار ایرانی را تغییر داد. خیابان‌ها بوجود آمدند و برخلاف گذشته فضاهای باز و نیمه‌باز، بالکن‌ها، تراس‌ها و پنجره‌های بزرگ به بیرون از بنا گشوده‌ شدند. جداره‌های بیرونی اهمیت پیدا کرده بودند و می‌بایست زیبا جلوه کنند. آجر دوباره به میدان آمد و بناها را آراست. آجردر آن دوران البته صرفا آرایه نبود، همان کالبد و سازه‌ی ساختمان بود که با جزییات ظریف‌تری در نما طراحی و اجرا می‌شد؛ نما در بیشتر بناها جزئی از سازه بود. در این دوران سنگ به صورت محدود و آن هم در مناطق کوهپایه‌ای در پی و ازاره‌ی بناها دیده می‌شد. وزن بالای سنگ امکان استفاده‌ی گسترده‌ی آن را در تمام بخش‌های بنا به معمار نمی‌داد. با رشد صنایع؛ استخراج، فرآوری و حمل نقل مصالح سنگی سرعت پیداکرد و تغییرات گسترده درشیوه‌ی معماری و البته سلیقه‌ی معماران و مردم باعث شد که در دوران پهلوی، سرعت استفاده‌ی سنگ در نمای ساختمان‌های مختلف بالا رود، تا جایی که امروز سنگ یکی از دو مصالح اصلی در اجرای نمای ساختمان‌ها باشد. در ادامه به مقایسه‌ی این دو مصالح از جوانب مختلف می‌پردازیم.

مقایسه‌ی قیمت سنگ با آجر

 قیمت تمام شده‌ی نمای سنگی به مراتب بسیار بالاتر از نمای آجری است. مراحل استخراج، حمل ونقل و فرآوری سنگ دشوار و هزینه‌بر است و همین عامل باعث شده است که محصول نهایی قیمت نسبتا بالایی داشته باشد. محصولات آجری با تنوع چشمگیری که در سال‌های اخیر پیداکرده‌اند، توانسته‌اند به نیازهای طیف وسیعی از فعالان در حوزه‌ی ساختمان پاسخگو باشند. برای نمونه؛ در مجموعه‌ی آجریکو، قیمت یک متر مربع آجر زرد رسی کمتر از 200 هزارتومان، آجر انگلیسی 240 هزار تومان و آجر شاموتی حدود 300 هزارتومان است. این درحالی است که برای خرید سنگ حتی با کیفیت پایین‌تر از سطح متوسط، بیش از دو برابر این ارقام باید پرداخت شود.

مقایسه‌ی دوام نمای سنگی و آجری

دوام مصالح ساختمانی بویژه مصالحی که در نما استفاده شده و به صورت مستقیم تحت تاثیر شرایط جوی قرار دارند به عوامل مختلفی بستگی دارد. کیفیت و مرغوبیت مواد اولیه‌ی مورد استفاده در تولید محصولات، نحوه‌ی انجام مراحل تولید و فرآوری، کیفیت اجرا، ملات و عواملی از این دست می‌تواند تاثیر چشم‌گیری در دوام نمای ساختمان‌ داشته باشد. با این‌وجود و به صورت کلی نمای آجری بسیار ماندگار‌تر و با دوام تر از نمای سنگی است. چسبندگی آجر به ملات معمولا بیشتر از سنگ است. به علاوه در برابر تغییرات دمایی و انبساط و انقباض‌های ناشی از تنش‌های حرارتی بسیار مقاوم‌تر از سنگ رفتار می‌کند. آجر همچنین در برابر کشش مقاوم‌تر از سنگ است. در برابر تنش‌های فشاری و تحمل وزن اما سنگ به نسبت مقاوم‌تر است.

مقایسه‌ی نمای سنگی و آجری از نقطه نظر ایمنی

در مجموع می‌توان گفت که نمای آجری از لحاظ ایمنی بسیار مناسب‌تر از نمای سنگی است. دلایل زیادی برای اثبات این موضوع وجود دارد که به چند مورد از آن‌ها اشاره می‌کنیم؛ آجر ذاتا سبک‌تر از سنگ است. این بدان معنی است که اجرای نما با آجر می‌تواند وزن ساختمان و جداره‎‌های بیرونی را به میزان قابل توجهی کاهش دهد، این موضوع درهنگام حوادث، بویژه زلزله بسیار مهم است. چسبندگی ملات به آجر بسیار بیشتر از سنگ است؛ این عامل باعث می‌شود نمای آجری محکم‌تر از نمای سنگی به جداره‌ی اصلی بنا متصل شود و کمتر از بدنه جدا شوند. علاوه بر این دانه‌های آجر به واسطه‌ی اینکه نسبت به سنگ ریزدانه‌تر هستند در صورت بروز حوادث و جدا شدن از جداره‌ی اصلی و سقوط خطر کمتری به نسبت سنگ ایجاد می‌‌کنند.

مقایسه‌ آجر و سنگ از لحاظ طرح و رنگ

در سال‌های اخیر تنوع رنگ و طرح هم در محصولات آجری و هم در مصالح سنگی بسیار بالا رفته است. شیوه‌های گوناگون فرآوری و تولید باعث شده است که طیف وسیعی از محصولات برای استفاده در نما در دسترس باشد. از انواع سنگ‌های اسلب در طرح‌ها و رنگ‌های متنوع تا آجر‌های رستیک و لعابدار که جزئیات اجرایی ظریفی را درنمای ساختمان ایجاد می‌کنند.